o książce

Podejście behawiorystyczne budzi wielkie zainteresowanie wśród grona polskich naukowców. Nie ulega wątpliwości, że jest ono jednak niedoceniane. Nowy nurt badawczy wywodzący się z behawioryzmu - analiza zachowania jest szeroko stosowana za granicą w zaburzeniach rozwojowych, zwłaszcza w autyzmie. Główne źródło wiedzy analitycznej wywodzi się z obserwowania wpływu czynników środowiskowych na zachowanie ludzi i zwierząt. Dzięki zastosowaniu ponadgatunkowych praw odkrytych w badaniach eksperymentalnych, analiza zachowania w wysoce efektywny i praktyczny sposób, poprzez manipulowanie zmiennymi środowiskowymi, poprawia jakość życia, co jest jej głównym, szeroko rozumianym założeniem.

Książka "Analiza zachowania od A do Z" obala wiele mitów odnoszących się do idei behawioryzmu, między innymi o braku intelektualnej tolerancji dla pewnych zjawisk psychologicznych (na przykład: myślenie, kreatywność, emocje). Obala błędne przekonania dotyczące ludzi specjalizujących się w tym fachu, takie jak "analitycy zachowania manipulują ludźmi", "analitycy zachowania często wykorzystują karanie w celu zmiany zachowania". Przedstawia podstawowe cechy wyróżniające analizę zachowania, takie jak: (1) koncentracja na zachowaniu, (2) naukowe (empiryczne, eksperymentalne) podejście do zachowania, (3) pragmatyczne podejście do zmiany zachowania, (4) jasne, jednoznaczne definiowanie procedur i zasad, (5) podkreślanie środowiskowego umiejscowienia przyczyn zachowania, (6) unikanie odniesień do hipotetycznych, wewnętrznych motywów zachowania

Czytelnik po szczegółowym zapoznaniu się z podstawowymi cechami analizy i specyfiką pracy analityka zostanie wprowadzony w wysoce wyspecjalizowane słownictwo. Książka zawiera słownik ponad dwieście podstawowych pojęć używanych w analizie zachowania. Między innymi pojęcie "testu nieboszczyka" definiuje zachowanie w nietypowy sposób - "jeśli nieboszczyk może wykonać jakąś czynność, to nie jest ona zachowaniem". Słownictwo to i wiele innych wymienionych i perfekcyjnie zdefiniowanych jest podstawą komunikacji między badaczem zachowania a czytelnikiem.

Książka zawiera również polsko-angielski słownik wyrazów powszechnie stosowanych w analizie zachowania. W krajach zachodnich ten nurt jest bardzo rozpowszechniony. Autorzy książki zapobiegawczo klasyfikują i tłumaczą podstawowe pojęcia w celu uniknięcia chaosu komunikacyjnego. Czytelnik zapozna się również z historią analizy zachowania w Polsce i na świecie. Na końcu znajdzie bardzo przydatny wykaz najlepszych uczelni i stowarzyszeń zajmujących się tą tematyką.

Słowo wstępne prof. W. Josepha Wyatta

"Analiza zachowania od A do Z" autorstwa Przemysława Bąbla, Moniki Suchowierskiej i Pawła Ostaszewskiego jest pierwszą w Polsce książką poświęconą pasjonującej dziedzinie psychologii, jaką jest analiza zachowania. Jest to swego rodzaju przewodnik dla osób, których celem jest polepszenie życia innych - na przykład ludzi z różnego rodzaju zaburzeniami, a także osób rozwijających się w sposób typowy, ale cierpiących z powodu depresji czy lęków - za pomocą dowiedzionych naukowo praw zachowania.

Książka ta będzie pomocna dla profesjonalistów i paraprofesjonalistów pracujących w sektorze zdrowia publicznego, w dziedzinie psychologii, medycyny, pomocy społecznej, doradztwa oraz edukacji specjalnej. Z zawartych w niej informacji skorzystają studenci wymienionych kierunków, a także rodzice osób z zaburzeniami.

Analiza zachowania jest dyscypliną rozwijającą się. Jej podstawę stanowi pogląd, że postęp jest możliwy wtedy, gdy do badania zachowania przyjmiemy podejście naukowe, a uzyskane rezultaty wykorzystamy do rozwiązywania problemów życia codziennego. Dyscyplina ta wyrosła z prac profesora psychologii na Uniwersytecie Harvarda Burrhusa Frederica Skinnera, oraz z prac innych badaczy i przez ostatnich czterdzieści lat dynamicznie rozwija się. Przykładem niech będzie Association for Behavior Analysis International - ABAI (Międzynarodowe Towarzystwo Analizy Zachowania), główna organizacja skupiająca analityków zachowania, która powstała w 1974 roku i zrzeszała kilkuset członków, głównie ze Stanów Zjednoczonych. Obecnie do ABAI przynależy ponad 10 tysięcy osób ze Stanów oraz z afiliowanych oddziałów w wielu krajach na całym świecie, także z Polski.

W Polsce, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych i w innych krajach, analiza zachowania jest uznawana za podstawę terapii autyzmu i zaburzeń rozwoju. Jest tak prawdopodobnie dlatego, że jest jedyną terapią dla osób z autyzmem, której efektywność została udowodniona naukowo. Jednakże możliwości wykorzystania analizy zachowania są znacznie szersze, można je wskazać w każdej sferze życia. Na przykład w czasie ostatniej dorocznej konferencji ABAI prezentowano wykłady i prelekcje dotyczące tak szerokiej gamy tematów, jak: zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, bezpieczeństwo pracy, więziennictwo, stomatologia i medycyna oraz zaburzenia rozwoju.

Analiza zachowania staje się coraz bardziej znana w Polsce. Obecnie cztery uczelnie wyższe regularnie oferują studentom kursy z tej dziedziny. W Szkole Wyższej Psychologii Społecznej, w której wykłada dwójka autorów tej książki, zorganizowano pierwsze w Polsce spełniające wymogi Behavior Analysis Certification Board (Rady Certyfikacyjnej Analizy Zachowania) studia podyplomowe ze stosowanej analizy zachowania, umożliwiające uzyskanie certyfikatu analityka zachowania. Ponadto istnieją w Waszym kraju dwie organizacje wspierające analityków zachowania i popularyzujące wiedzę z tej dyscypliny. Potrzebne są zatem takie publikacje, jak przedstawiana właśnie czytelnikowi "Analiza Zachowania od A do Z".

Książka ta składa się z pięciu rozdziałów. Najbardziej obszerna jej część stanowią rozdziały trzeci i piąty - leksykon ponad 250 najważniejszych terminów z zakresu analizy zachowania (wraz z definicjami - rozdz. trzeci) oraz angielsko-polski słownik zawierający ponad 600 haseł (rozdz. piąty). Każda dyscyplina ma swoją terminologię, dlatego warto mieć łatwy dostęp do najczęściej wykorzystywanych w niej pojęć.

Pozostałe rozdziały niniejszej książki są nie mniej ważne. Na przykład w rozdziale drugim autorzy rozwiewają mity narosłe wokół analizy zachowania. Kilka lat temu miałem przyjemność prowadzić wykłady w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. Jeden z nich był zatytułowany "Analiza zachowania: mity i rzeczywistość". W czasie wykładu omawiałem kilkanaście nieporozumień związanych z tą dyscypliną. Na przykład w przeszłości niesłusznie sądzono, że terapia behawioralna wykorzystuje głównie karanie jako mechanizm zmiany zachowania (w rzeczywistości terapeuci behawioralni korzystają przede wszystkim z technik opartych na wzmacnianiu pozytywnym), a także ignoruje nieuświadomione przyczyny zaburzeń (w rzeczywistości takie hipotetyczne powody zaburzeń są fikcją, a pacjenci potrzebują podejścia bardziej bezpośredniego, opartego na danych naukowych). Dobrze, że w tej książce ten i inne mity dotyczące analizy zachowania zostają obalone.

Autorzy omawiają też specyfikę dyscypliny, jaką jest analiza zachowania, oraz pracę analityka zachowania. Są to cenne informacje dla osób pragnących zawodowo zajmować się tą dziedziną. Wzbogacone o listę instytucji, które prowadzą kursy i szkolenia z zakresu podejścia behawioralnego, o wykaz publikacji z dziedziny analizy zachowania oraz listę ośrodków prowadzących terapię behawioralną, będą bardzo przydatne dla Czytelnika.

Analiza zachowania staje się coraz bardziej popularna, zapoznaje się nią coraz większa liczba osób, a także rozszerza się zakres problemów, do których rozwiązywania jest wykorzystywana, zatem niniejsza książka nie mogła ukazać się we właściwszym czasie. Gorąco polecam ją profesjonalistom, studentom i rodzicom!

W. Joseph Wyatt
Uniwersytet Marshalla
Huntington, Zachodnia Wirginia, USA
Styczeń 2010

Spis treści

• O autorach
• Słowo wstępne dr. Geralda L. Shooka
• Słowo wstępne prof. W. Josepha Wyatta
• Przedmowa
• 1. Co to jest analiza zachowania i czym się zajmuje? - wprowadzenie
• 2. Czy to prawda, że...? Mity i rzeczywistość analizy zachowania
• 3. Jak porozumieć się z analitykiem zachowania? Słownik podstawowych pojęć
• 4. Analiza zachowania w Polsce - ośrodki akademickie, terapeutyczne, stowarzyszenia, konferencje i publikacje
• 5. Słownik angielsko-polski analizy zachowania
• Bibliografia
• Indeks nazwisk
• Indeks haseł