media

Pierwszy przewodnik po analizie zachowania

Analiza zachowania jest dyscypliną psychologii, która posiada znaczny dorobek naukowy i dysponuje precyzyjnymi metodami postępowania terapeutycznego. Jednak mimo swojej ugruntowanej pozycji w świecie, w Polsce pozostaje stosunkowo mało znanym nurtem teoretycznym i zbyt rzadko bywa stosowana w praktyce. Analiza zachowania od A do Z autorstwa Przemysława Bąbla, Moniki Suchowierskiej i Pawła Ostaszewskiego to pierwsza wydana w Polsce pozycja poświęcona tej problematyce. Jest to interesujący, praktyczny przewodnik po tej dynamicznie rozwijającej się dziedzinie psychologii, prezentujący jej osiągnięcia i możliwości. Dostarcza czytelnikom podstawowych, uporządkowanych informacji na temat tego, czym zajmuje się analiza zachowania, jaka jest jej geneza oraz jak szerokie ma zastosowania. Prezentuje filozofię i metodologię tej dyscypliny, a także specyficzny, niezwykle precyzyjny język opisu rzeczywistości, wypracowany przez analityków zachowania. Przedstawia również początki i rozwój analizy zachowania w naszym kraju, a także jej obecny status.

Wprowadzeniu w problematykę analizy zachowania poświęcają autorzy dwa pierwsze rozdziały, uświadamiając czytelnikom, jak skuteczne narzędzia modyfikowania i kształtowania ludzkich zachowań można zyskać, poznając prawidłowości opisujące relacje między zachowaniem człowieka a zmianami zachodzącymi w jego środowisku. Znajomość tych prawidłowości umożliwia skuteczne rozwiązywanie problemów osób z zaburzeniami rozwoju, zaburzeniami lękowymi, chorobami psychicznymi, dysfunkcjami seksualnymi, uzależnieniami i innymi ograniczeniami. Może być również wykorzystana w podnoszeniu kompetencji osób zdrowych. Autorzy wskazują na zastosowanie analizy zachowania m.in. w kształtowaniu kompetencji wychowawczych rodziców i nauczycieli, podnoszeniu wydajności pracowników, doskonaleniu osiągnięć sportowców, aktywizowaniu osób starzejących się.

Lepszemu zrozumieniu możliwości, jakie daje analiza zachowania, z pewnością przysłuży się rozwianie narosłych wokół niej mitów. Autorzy książki rozprawiają się z błędnymi przekonaniami dotyczącymi analizy zachowania obecnymi w literaturze popularnonaukowej i upowszechnianymi w mediach, wyrażającymi się np. w stwierdzeniach, że głównym mechanizmem zmiany zachowania jest kara, a profesjonalne oddziaływania ograniczają się do redukowania zachowań niepożądanych za pomocą kar. Obalają także opinię o braku intelektualnej tolerancji tej dyscypliny dla takich zjawisk psychologicznych jak myślenie czy emocje i wynikających stąd ograniczonych możliwościach jej zastosowania.

Znaczącym osiągnięciem autorów jest zebranie, usystematyzowanie i precyzyjne zdefiniowanie podstawowych terminów wykorzystywanych przez analityków zachowania. W rozdziale trzecim przedstawiają ponad 250 najważniejszych pojęć z zakresu analizy zachowania wraz z ich definicjami i angielskimi odpowiednikami. Uzupełnieniem tych informacji jest zamieszczony na końcu książki słownik angielsko-polski, zawierający ponad 600 haseł z zakresu tej dyscypliny.

Analiza zachowania od A do Z to również bogate źródło informacji o tym, jaka jest kondycja analizy zachowania w Polsce. W rozdziale czwartym czytelnik znajdzie informacje na temat ośrodków akademickich, w których rozwijana jest analiza zachowania i ośrodków terapeutycznych, które świadczą pomoc, stosując skuteczne metody oddziaływania proponowane przez tę dyscyplinę. W książce znajdziemy również informacje o organizacjach i stowarzyszeniach zrzeszających osoby wykorzystujące w swojej pracy analizę zachowania i zainteresowane propagowaniem tej metody.

Książka ta z pewnością w znaczący sposób przyczynia się do upowszechnienia rzetelnej wiedzy o analizie zachowania i zachęca do korzystania z proponowanych przez nią metod. Wprowadza czytelnika w podstawowe zagadnienia analizy zachowania, dostarcza systemu pojęć niezbędnych do zrozumienia opisywanych zjawisk, daje szereg praktycznych wskazówek osobom chcącym zgłębiać ten nurt, a także tym, którzy będą korzystać z pomocy analityków zachowania. Można ją polecieć psychologom, pedagogom, psychoterapeutom, lekarzom oraz studentom tych kierunków. Ważne informacje i wskazówki znajdą w niej również rodzice, nauczyciele, wychowawcy oraz osoby zajmujące się wspomaganiem ludzkiego rozwoju.

Elżbieta Anita Bajcar
Recenzja ukazała się w magazynie psychologicznym Charaktery (2010, nr 6, s. 96)